Gres Yağının Yapısı
Gres üretmek bir teknolojidir; üretimi diğer yağlayıcılara göre daha zordur. Ancak böylece daha uzun yağlama periyodu sunar.
Gresin sıvı yağa oranla sahip olduğu avantajlar şöyle sıralanabilir: Kontaminasyon girişini engeller, suyun yıkama eylemine direnç gösterir, dikey montaj konumlarında bile uygulandığı yerde kalabilir.
Yağlar ve gresler için yağlama ilkeleri aynı olmasına rağmen, ikisi arasındaki temel ayrım temas bölgesine yağın sevk edilme yöntemidir.
Gresi bileşimlerine göre inceleyelim. Gres; bir “bünye verici”nin içerisine yerleştirilmiş olan yağdır. Gresin, hidrolik yağı, dişli yağı ve kızak yağı vb. yağlardan farkı, “baz yağı” ve “katkı maddeleri – dönüştürücüler” haricinde, içerisinde ayrıca “kalınlaştırıcı kimyasalları” barındırmasıdır.
Gres yağını, süngere benzetebiliriz. Gresin boşlukları yağ ile doludur ve gres, çalışırken yağı serbest bırakır. Bulaşık süngerini düşünelim. Süngeri kullanırken önce basınç uygular, süngeri sıkıştırır, ardından deterjanlı suyun içine sokarak, süngerin üzerindeki basıncı kaldırırız. Bu sayede sünger, bünyesine deterjanlı suyu çeker.
Greste de “kalınlaştırıcı” dediğimiz yapı, sünger; “baz yağı”, su; “katkı maddeleri-dönüştürücüler” ise deterjandır. Taban baz yağ, “mineral”, “sentetik” veya yağlama özellikleri gösteren herhangi bir sıvı olabilir. Gresin fiili yağlama işlevini, çok yavaş uygulamalar dışında baz yağ gerçekleştirir. Bunun üzerinde “bünye verici” yani “kalınlaştırıcı” yer alır. En üstte ise “katkı maddeleri-dönüştürücüler” vardır.
Gres katkı maddeleri ve dönüştürücüler bazı özellikler sağlar ya da mevcut özellikleri değiştirirler. Bunlar aşırı basınç (EP), oksidasyon ve pas önleyiciler, polimerler, aşınma önleyici maddeler, sürtünmeyi azaltan maddelerdir (molibden di sülfür ve grafit gibi).
Greslerde baz yağları yüzde 80 – 97, bünye verici yani kalınlaştırıcı ise yüzde 30- yüzde 5 oranındadır. Bazı greslerde katkı maddeleri bulunmaz, bazı greslerde yüzde 10 civarındadır.
Gres Yağında Neden “Kalınlaştırıcı” Kullanılır?
Kalınlaştırıcı, baz yağı ile birleşince yarı sıvı ile katı arası yapıya dönüşen bir malzemedir. Gresin kalınlaştırıcı tipleri “metal sabunlu” ve “metal sabunsuz” olarak ikiye ayrılır. Metal sabunlu kalınlaştırıcılara örnek olarak lityum-lityum kompleks, kalsiyum-kalsiyum kompleks, alüminyum-alüminyum kompleks vb. verilebilir. Metal sabunsuz kalınlaştırıcı tipleri poliüre, PTFE gibi kalınlaştırıcı tipleridir.
Kalınlaştırıcıların görevi; baz yağını, katkı maddeleri ve yağı bünyesinde tutmak, çalışma sırasında ise “kontrollü” olarak rulmana veya greslenecek farklı bir noktaya bırakmaktır. Böylece yağın sızdırmazlık sistemlerinden kaçışını engelleyerek, görevlerini eksiksiz bir şekilde yapmalarını sağlamaktır. Çalışma sırasında basıncı gördüğü zaman gres, bünyesindeki yağı dışarı salacak, basınç kalktığı anda dışarı saldığı yağı tekrar bünyesine geri toplayacaktır.
Gresin Rengi, Kapasitesini Göstermez
Gres oluşturulurken, boyalar veya pigmentler de kullanılır. Gresin rengine göre özelliğini kıyaslamak, yanlıştır. Gresler ayırt etme amacı ile renklendirilir. Örneğin, gıda tesislerinde gresin renkli olması istenmez ve beyaz veya şeffaf renkli gresler tercih edilir. Demir çelik vb. sektörlerde ise kırmızı, siyah, amber gibi daha canlı renklerin tercih edilmesinin sebebi, gresin bozulup bozulmadığını, bitip bitmediğini görmektir. Bu renkler, greslerin özellikleri ile veya kalınlaştırıcı tipleriyle kıyaslanmamalıdır.
Gres Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Gres yağı seçilirken, gresin “sertliği / kıvamı” ile “baz yağının viskozitesi”ne bakılmalıdır.
Kıvamlılık, güç uygulandığında malzemenin, deformasyona direnç gösterme derecesi olarak tanımlanır. Yağlama greslerinde ise kıvamlılık, göreceli sertlik veya yumuşaklığın ölçüsüdür; akış ve dağılım özellikleri ile ilgilidir. NLGI (Ulusal Yağlama Gresi Enstitüsü) derecesiyle ifade edilen kıvamlılık, “000”, “00”, “0”, 1, 2, 3, 4, 5, 6 olarak sıralanır. En yaygın gres derecesi, yumuşak, tereyağı gibi bir kıvamlılık gösteren NLGI 2’dir.
NLGI Numarası, 000 ile 1 arasında olanlar, düşük viskoziteli uygulamalarda -düşük hızlarda çalışan kapalı dişli tahrikleri ve açık dişlilerinde kullanılır.
000 numaralı gresler “sıvı” olarak tanımlanır, yemek yağı gibi görünür.
00 numaralı gresler “yarı sıvı” olarak tanımlanır, elma püresi gibi görünür.
0 numaralı gresler “yumuşak” olarak tanımlanır, hardal görünümündedir.
0, 1 ve 2 dereceleri yüksek yüklü dişlilerde, 1’den 4’e kadar olan sınıflar ise genellikle rulman temaslı yataklarda kullanılır.
1 numara gres “yarı yumuşak” olarak tanımlanır, salça görümündedir.
2 numara gres “orta” olarak tanımlanır, fıstık ezmesi görünümündedir.
3 numara gres “orta sert” olarak tanımlanır, bitkisel katı yağ görünümündedir.
4-6 numaralı gresler ise daha sıkıdır, yerinde kalma eğilimindedir ve sızıntı durumlarında kullanılır.
4 numara gres “sert” olarak tanımlanır, dondurulmuş yoğurt gibi görünür.
5 numara gres “çok sert” tanımlanır, pürüzsüz pate görünümündedir.
6 numara gres “blok” olarak tanımlanır, çedar peyniri gibi görünür.
Ancak NLGI numarası, belirli bir uygulamanın gerektirdiği gresi belirtmek için tek başına yeterli değildir. Gresin uygulamaya uygunluğunu belirlemek için diğer yapısal ve mekanik stabilite, görünür viskozite, oksidasyona direnç vb. özellikler test edilebilir.
Gresin Mekanik Stabilitesi Önemli Bir Performans Göstergesidir
Gresin yapısal stabilitesi, mekanik gerilime (kesmeye) maruz kaldığında, gres kıvamlılığının nasıl değişeceğinin ölçüsü olduğundan, önemli bir performans göstergesidir. Gres yatakta yumuşayınca, muhafazadan dışarı sızacak, dönen parçalarda yağ eksikliğinden kaynaklanan erken arızaların önlenmesi için daha sık gres yenileme gerektirecektir. İyi mekanik stabilitenin sağlanması için, gresin kalınlaştırıcı birleşiminin dikkatle seçilmesi gerekir.
Uygulama sırasında çevresel kirleticilerin girişi de gresin mekanik stabilitesini olumsuz etkiler. Greslerin yalnızca temiz haldeyken değil, su, proses sıvıları gibi diğer kirleticiler söz konusu olduğunda da mükemmel yapısal stabilite sağlayacak şekilde geliştirilmesi önemlidir.
Baz Yağının Viskozitesi Neden Önemlidir?
Yağların viskozite değerlerine göre sınıflandırılmasında en yaygın olanı, ISO (International Standardization Organisation) sınıflandırmasıdır. Bu sınıflandırmada yağların 40°C’deki viskoziteleri esas alınır ve ISOVG olarak ifade edilir.
Viskozite sıcaklığa bağlıdır ve bu ilişki viskozite indeksi (VI) ile tanımlanır. Yüksek VI değerine sahip baz yağlar, düşük VI değerine sahip baz yağlara oranla geniş bir sıcaklık aralığında, daha küçük bir viskozite değişikliği gösterir.
Yüksek viskozite değerine sahip sentetik baz yağlar, yüksek sıcaklıklarda geleneksel mineral yağlara kıyasla daha yüksek viskozite sağlar. Sentetik gresler, yüksek sıcaklıklarda daha kalın yağ filmleri oluştur, sürtünmeyi ve aşınmayı daha fazla önler.
Sentetikler ayrıca düşük sıcaklıklarda mineral yağlara kıyasla daha iyi bir akıcılık sağlayarak, mekanik parçaların hareketine daha az direnç gösterir ve ekipmanın ilk çalışmasına kolay başlayabilmesini sağlar.
Genel olarak yüksek hızlarda daha düşük viskoziteli, daha ince yağ içeren sert gresler kullanılmalıdır. D aha yüksek yüklerde, daha yüksek viskoziteli, daha kalın yağı içeren yumuşak gresler kullanılmalıdır.
Isıl oksidatif kararlılık nedir?
Yüksek sıcaklıklarda, çok çeşitli nedenlerle gres bozulabilir.
Yağ oksitlenebilir ve oksitlenme, yağ viskozitesinin yükselmesine, birikintilere ve koruyucu yağ filmi oluşturma yeteneğinin kaybolmasına yol açabilir.
Ya da gresin kalınlaştırıcısının yağ fazını tutma yeteneği kaybolabilir. Kompleks sabunlar, basit sabunlara kıyasla daha iyi ısıl direnç sağlarken, poliüre ve organik kil kalınlaştırıcılar aşırı yüksek sıcaklıklara dayanır.
Sentetik baz yağlar, mineral yağlara kıyasla daha iyi oksitlenme kararlılığına sahiptir.
Gres Değişikliği Güvenli Bir Şekilde Yapılmalı
Gres uygulanırken, farklı tip gresler birbirine karıştırılmamalıdır. Birbiri ile uyumlu olan farklı bazlar (madeni yağ, sentetik hidrokarbon, ester yağı, poliglikol, slikon yağı, perfloroalkileter) ve birbiri ile uyumsuz olan koyulaştırıcı sistemlere (alüminyum, kalsiyum, lityum, sodyum gibi basit metal sabun gresler, alüminyum kompleks, baryum kompleks, kalsiyum kompleks, lityum kompleks, sodyum kompleks gibi bileşik metal sabun gresler ile bentonit, poliüre, ptfe gibi sabunsuz gresler) dikkat edilmelidir.
Tedarikçiden uyumluluk hakkında bilgi alınmalı, gres değiştirilmeden önce sistem tamamen boşaltılmalı ve temizlenmeli, yeni gres ekleniminde yeniden yağlama için normalden fazla gres kullanılmamalıdır.
Aksi halde kimyasal bozulma ile yağ, ekipman arızasına neden olabilir.
Doğru gresi seçmek istiyorsanız, yağ mühendislerimizle iletişime geçebilirsiniz.
